تزریق اپیدورال ستون فقرات یکی از روش‌های درمانی دقیق و کم‌تهاجمی در حوزه درد و ستون فقرات است که با هدف کاهش التهاب عصب‌های نخاعی و تسکین دردهای مزمن گردن، کمر، بازو یا پا انجام می‌شود. این تکنیک به جای عمل جراحی باز، از طریق هدایت تصویری و با استفاده از سوزنی ظریف صورت می‌گیرد تا دارو مستقیما در فضای اپیدورال یعنی ناحیه‌ای مملو از چربی بین استخوان مهره و پوشش محافظ نخاع، تزریق شود. اثر این تزریق تنها محدود به تسکین موقت نیست؛ بلکه در بسیاری از بیماران باعث کاهش التهاب، بازگشت توان حرکتی و امکان ادامه درمان‌های توانبخشی و فیزیوتراپی می‌شود. وابسته به شدت التهاب و شرایط بیمار، تسکین حاصل از تزریق ممکن است از چند روز تا حتی چند سال ماندگار باشد. در واقع، هدف اصلی از انجام تزریق اپیدورال ، ایجاد فرصتی برای بازگشت بدن به وضعیت طبیعی و کاهش درد بدون نیاز به جراحی گسترده است.
قبل از تزریق اپیدورال ستون فقرات چه آمادگی‌هایی نیاز است؟
آمادگی پیش از تزریق اپیدورال نقشی کلیدی در موفقیت و ایمنی این روش دارد. در اولین گام، پزشک پرونده کامل بیمار شامل سوابق بیماری، نوع درد، آزمایش‌ها و تصاویر تشخیصی را به دقت بررسی می‌کند تا بهترین مسیر و نقطه برای تزریق مشخص شود. این مرحله به پزشک کمک می‌کند تا دارو مستقیما در ناحیه‌ای تزریق شود که بیشترین تاثیر را بر عصب درگیر داشته باشد.
پیش از مراجعه برای تزریق، بهتر است بیمار فهرستی از داروهای مصرفی خود تهیه کرده و آماده پاسخ به پرسش‌های پزشک درباره سابقه دارویی و حساسیت‌های احتمالی باشد. افرادی که از داروهای رقیق‌کننده خون مانند کومادین، پلاویکس یا داروهای مشابه استفاده می‌کنند، باید طبق نظر پزشک چند روز پیش از عمل، مصرف آن‌ها را قطع کنند تا خطر خونریزی به حداقل برسد.
همچنین لازم است بیمار درباره قطع یا ادامه مصرف هر داروی دیگری، با پزشک تجویزکننده و متخصصی که قرار است تزریق را انجام دهد، هماهنگی کامل داشته باشد. تزریق اپیدورال معمولا در کلینیک‌های مجهز یا مراکز جراحی سرپایی انجام می‌شود و به همین دلیل، بهتر است بیمار از قبل برای حضور در روز تزریق برنامه‌ریزی کرده و فردی را برای همراهی در مسیر رفت و برگشت به کلینیک در نظر بگیرد. در نهایت، داشتن آرامش، خواب کافی و تغذیه سبک در شب قبل از تزریق به کاهش اضطراب و بهبود روند انجام عمل کمک می‌کند، همچنین آمادگی ذهنی و بدنی مناسب، تأثیر بسزایی در تجربه راحت‌تر و اثربخش‌تر این روش درمانی دارد.
تزریق اپیدورال ستون فقرات به چه صورت انجام می‌شود؟
تزریق اپیدورال یکی از روش‌های درمانی موثر برای کاهش دردهای ناشی از فشار یا التهاب ریشه‌های عصبی در گردن و کمر است. هدف اصلی این روش، رساندن داروی ضدالتهاب (استروئید) و بی‌حسی موضعی به نزدیک‌ترین نقطه به عصب آسیب دیده است؛ بدون اینکه نیاز به جراحی گسترده باشد. این روش معمولا تحت هدایت تصاویر رادیولوژی انجام می‌شود تا دقت تزریق بالا باشد و خطر احتمال بروز عوارض جانبی ناشی از آن کاهش یابد. با توجه به محل درد و وضعیت ستون فقرات، پزشک می‌تواند از انواع مختلف تزریق اپیدورال شامل گردنی، کمری یا کودال استفاده کند. بیمار در طول عمل هوشیار است تا تزریق با دقت بیشتری انجام شود. کل روند معمولا بین 15 تا 45 دقیقه طول می‌کشد و پس از آن بیمار برای مدتی تحت نظر قرار می‌گیرد. در ادامه به مراحل تزریق اپیدورال ستون فقرات به صورت مرحله به مرحله اشاره کرده‌ایم:
مرحله اول: آماده‌سازی بیمار
در این مرحله بیمار بر روی تخت رادیوگرافی دراز می‌کشد و ناحیه مورد نظر به صورت موضعی بی‌حس می‌شود. هدف از این کار، کاهش ناراحتی بیمار هنگام ورود سوزن است. در برخی مراکز، دوز اندکی از داروهای آرام‌بخش خوراکی به بیمار داده می‌شود تا تجربه تزریق راحت‌تر باشد. بیمار در طول فرآیند تزریق اپیدورال هوشیار باقی می‌ماند و بازخوردهای لازم را به پزشک می‌دهد تا حرکت سوزن دقیق و امن باشد.
مرحله دوم: هدایت سوزن با فلوئوروسکوپی
پزشک سوزن توخالی را از پوست وارد می‌کند و به آرامی بین مهره‌ها و فضای اپیدورال هدایت می‌کند. این حرکت تحت نظارت زنده فلوئوروسکوپی انجام می‌شود تا محل دقیق ورود سوزن مشخص شود. احساس فشار جزئی در این مرحله طبیعی است و اکثر بیماران آن را بیشتر از درد حس می‌کنند. دقت در این مرحله اهمیت بالایی دارد زیرا تزریق باید نزدیک‌ترین نقطه به ریشه عصبی دردناک انجام شود.
مرحله سوم: انواع تزریق اپیدورال
در این مرحله تزریق اپیدورال انجام می‌شود. برای تزریق اپیدورال گردن، وزن از کنار گردن وارد می‌شود تا به فورامن عصبی برسد؛ این نقطه دقیقا بالای دهانه ریشه عصب است. برای اطمینان از مسیر صحیح، پزشک ماده حاجب رنگی تزریق می‌کند و محل جریان دارو را بررسی می‌کند.
در تزریق اپیدورال کمر، سوزن اندکی دورتر از خط میانی پشت فرو می‌رود تا به کانال عصبی دسترسی پیدا کند. سپس ماده حاجب تزریق می‌شود تا محل حرکت دارو کاملا مشخص شود. برای تزریق کودال یا استخوان دنبالچه، سوزن از شکاف خاجی بالای استخوان دنبالچه وارد می‌شود تا دارو به پایین‌ترین ریشه‌های نخاعی برسد. ماده حاجب نیز برای کنترل مسیر تزریق استفاده می‌شود.
مرحله چهار: تزریق دارو
پس از اطمینان از قرارگیری دقیق سوزن، پزشک ترکیبی از داروی بی‌حسی و کورتیکواستروئید را به فضای اپیدورال تزریق می‌کند. این دارو دور ریشه‌های عصبی توزیع می‌شود و باعث کاهش التهاب و تسکین درد می‌گردد. بسته به محل درد، تزریق ممکن است در یک یا چند نقطه از ستون فقرات انجام شود و برای تعادل و تسکین بهتر، طرف مقابل نیز گاهی تحت درمان قرار می‌گیرد.
مراقبت‌های بعد از تزریق اپیدورال ستون فقرات
پس از تزریق اپیدورال، بدن به مدت زمان کوتاهی برای بازیابی و سازگاری با داروی تزریق شده نیاز دارد. رعایت مجموعه‌ای از نکات ساده اما ضروری می‌تواند روند بهبود را سرعت بخشیده و از بروز عوارض احتمالی پیشگیری کند. در اغلب موارد، بیماران در همان روز قادر به راه رفتن هستند و تنها برای مدت کوتاهی تحت نظر قرار می‌گیرند.
مهم‌ترین مراقبت‌های پس از تزریق اپیدورال را در ادامه آورده‌ایم:
- استراحت کوتاه‌مدت: پس از تزریق، بیمار باید چند ساعت در کلینیک تحت نظر بماند تا از رفع کامل بی‌حسی و پایداری علائم حیاتی اطمینان حاصل شود.
- همراه داشتن فردی مطمئن: به دلیل احتمال بروز بی‌حسی یا ضعف موقتی در پاها، توصیه می‌شود یکی از نزدیکان، فرد دریافت‌کننده تزریق را تا منزل همراهی کند.
- کاهش درد و تورم: در صورت احساس ناراحتی در ناحیه تزریق، استفاده از کیسه یخ در فواصل منظم می‌تواند التهاب و درد موضعی را کاهش دهد.
- استفاده از مسکن‌های سبک: در صورت وجود درد خفیف، مصرف داروهای مسکن ملایم مانند استامینوفن مجاز است، مگر اینکه پزشک دستور دیگری داده باشد.
- بازگشت تدریجی به فعالیت‌ها: بیشتر بیماران می‌توانند از روز بعد فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرند، اما انجام فعالیت‌های سنگین یا ورزش‌های پرتحرک تا چند روز باید به تعویق بیفتد.
- ثبت تغییرات درد: یادداشت میزان درد، بی‌حسی یا بهبود در هفته‌های بعد از تزریق به پزشک کمک می‌کند تا تاثیر درمان را بهتر ارزیابی کند.
- مراجعه پیگیری: چند هفته پس از تزریق، بیمار باید برای ارزیابی نتایج و تصمیم‌گیری درباره درمان‌های تکمیلی مانند فیزیوتراپی یا تزریق مجدد به پزشک مراجعه کند.
- توجه به علائم غیرعادی: بروز نشانه‌هایی مانند تب، ضعف شدید، سردرد مداوم یا ترشح از محل تزریق نیازمند بررسی فوری توسط پزشک است.
سخن پایانی
تزریق اپیدورال ستون فقرات روشی ایمن، موثر و کم‌تهاجمی برای کنترل دردهای عصبی ناشی از فتق دیسک یا تنگی کانال نخاعی است. رعایت دقیق توصیه‌های پزشک پیش از انجام تزریق، مراقبت‌های پس از آن و پیگیری منظم وضعیت بیمار، نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت این درمان دارد. هدف نهایی، کاهش درد، بهبود کیفیت زندگی و بازگشت تدریجی به فعالیت‌های روزمره بدون وابستگی به داروهای مسکن است.
